گذر از اقتصاد تک محصولی و تکیه بر درآمد حاصل از فروش نفت به نوعی تنها راهکار پیشرفت و توسعه اقتصادی کشور است. حضور موفق در حوزه‌های تجارت بین‌الملل نظیر واردات،صادرات، سرمایه‌گذاری و سرمایه‌پذیری خارجی، راهکاری است که درهای کشورهای خارجی را به روی ایران باز می‌کند.
در حال حاضر و با توجه به تحریم‌های آمریکا و شیوع کرونا تجارت بین‌الملل ایران تحت تاثیر قرار گرفته و از طرفی کشور با مبالغ هنگفت پول‌های بلوکه شده مواجه است. اما این موضوع دلیل مهمی برای تلاش جهت صادرات کالا به بازارهای نو و ارزآوری ملی است. از طرفی سوال بسیاری از تجار و بازرگانان این است که چه چیزی را به کجا صادر کنیم؟
موضوع مهم قبل از این سوال بررسی و توجه به این نکته است که مهمترین کالاهای صادراتی ایران کدامند؟ در این مقاله قصد داریم لیستی از مهمترین کالاهای صادراتی ایران که بیشترین حجم و ارزش صادراتی را به خود اختصاص داده اند را مورد بررسی قرار دهیم.
بررسی آمار گمرک ایران در خصوص عمده صادرات کشور
طبق آمار منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران در ۷ ماه نخست سال ۱۴۰۰ در بخش صادرات غیر نفتی، ایران با صادرات ۴۲۷۵۰ هزار تن محصولات پتروشیمی و میعانات گازی ارزآوری به ارزش ۱۴۶۶۸ میلیون دلار داشته است. علاوه بر صادرات حوزه پتروشیمی معدن و صنایع معدنی، کشاورزی و صنایع غذایی، فرش و صنایع دستی و محصولات حوزه صنعت، عمده صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
به نحوی که در هفت ماه نخست میزان صادرات بخش معدن و صنایع معدنی رقمی معادل ۷۰۴۳ میلیون دلار بوده است. این میزان برای کشاورزی و صنایع غذایی ۲۸۰۲، برای فرش و صنایع دستی ۸۶ و برای کالاهای صنعتی ۱۳۷۵ میلیون دلار بوده است. با مقایسه این مقادیر با میزان صادرات مدت مشابه سال ۱۳۹۹ در تمامی محصولات با رشد صادرات مواجه بوده ایم.
به عنوان مثال در حوزه کالاهای صنعتی محصولات پلیمری، محصولات حوزه صنایع نساجی، مواد شیمیایی، ماشین سازی و تجهیزات، لوازم خانگی، محصولات صنایع برق و الکترونیک، محصولات سلولزی و ظروف یکبار مصرف، خودرو و نیرو محرکه، محصولات صنایع نوین، پیشرفته و دارو، بیشترین حجم صادرات به خود اختصاص داده اند.
عملکرد ایران در صادرات نفت و گاز در سال ۱۴۰۰
ایران با بهره‌مندی از ۴۰۰ میدان نفتی و گازی ظرفیت تولید ۳۴۰ میلیارد بشکه نفت را دارد. سیاست‌های دولت در خصوص محرمانگی عملکرد صادراتی کشور در حوزه نفت و گاز موجب شده است اطلاعات دقیقی در خصوص میزان صادرات نفت و گاز ایران در دسترس نباشد. اما طبق آمار منتشر شده اخیر در سال ۲۰۲۰ میزان صادرات نفتی کشور معادل ۱,۹۲۶,۵۴۲ میلیارد دلار بوده است.
مهمترین صادرات غیر نفتی ایران
طبق آمار منتشر شده جهانی مهمترین صادرات غیر نفتی ایران در سال ۲۰۲۰ شامل دسته‌های زیر است:
- پلاستیک
- مواد شیمیایی آلی
- سبزیجات خوراکی، میوه و آجیل خوراکی؛ پوست مرکبات یا خربزه
- آهن و فولاد
- نمک؛ گوگرد؛ خاک و سنگ؛ مواد گچ کاری، آهک و سیمان
- مس، روی و محصولات آن‌ها
- سنگ معدن، سرباره و خاکستر
- کودها
- مواد شیمیایی معدنی؛ ترکیبات آلی یا معدنی فلزات گرانبها، فلزات خاکی کمیاب، . . .
- ماهی، میگو و سایر آبزیان
عمده مقاصد صادرات غیر نفتی ایران
در سال‌های اخیر ایران در تلاش است تا با استفاده از دیپلماسی، روابط اقتصادی خود با دیگر کشورها را توسعه دهد. در حال حاضر به جز کشور چین که همواره بزرگترین شریک تجاری ایران به شمار می‌رود، کشورهایی نظیر عراق، سوریه، امارات متحده عربی، افغانستان و ترکیه مهمترین شرکای تجاری ایران در منطقه هستند.
کالاهای سودآور صادرات غیر نفتی ایران
به طور کلی توجه به بازار هدف در تعیین مهمترین و سودآورترین کالاهای صادراتی کشورها بسیار حائز اهمیت است. ایران چندین سال است که به دنبال برون رفت از اقتصاد متکی به نفت و گاز است. در همین راستا در سال‌های اخیر دولت جمهوری اسلامی ایران با حمایت از تولید‌ی‌ها در داخل کشور در تلاش است با افزایش و توسعه تولیدات خود، این مهم را محقق سازد. سوال اساسی این است که سودآورترین صادرات غیر نفتی ایران چیست؟ در ادامه با مهمترین گروه‌های کالاهای صادراتی ایران آشنا خواهید شد.
مواد معدنی و مصالح ساختمانی
ایران به لحاظ ذخائر معدنی و توانایی تامین مواد اولیه مورد نیاز صنعت، جزء برترین و غنی‌ترین کشورهای جهان است. به طوری که بسیاری از معادن مهم و عظیم جهان نظیر معدن مس سرچشمه در ایران قرار دارد.
در واقع ایران با حدود ۶۸ نوع ماده معدنی، تنوع فوق العاده‌ای در حوزه معادن دارد. طبق آمار و بررسی‌های انجام شده حدود ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف شده و حدود ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه جز ۱۵ قدرت بزرگ معادن جهان است. به همین دلیل صادرات مواد معدنی و مصالح ساختمانی یکی از مهم ترین حوزه‌های صادراتی کشور است.
در حال حاضر آهن و فولاد، زغال سنگ، روی، آلومینیوم، انواع سیمان و سنگ ساختمانی، آجر، کاشی، سرامیک، شن، ماسه، انواع شیشه، گچ و کلینکر به سرتاسر دنیا به ویژه کشورهای آسیایی و خاورمیانه صادر می‌شود. اما مهمترین مقاصد صادرات مواد معدنی و مصالح ساختمانی ایران، کدام کشورها هستند؟
در پاسخ به این سوال می‌توان گفت که در حال حاظر چین، عراق، ترکیه، عمان، پاکستان، سوریه، ژاپن، استرالیا، امارات متحده عربی و قطر، بزرگترین مقاصد صادراتی مصالح ساختمانی ایران به شمار می‌روند. در کنار این کشورها روسیه و کشورهای اروپایی ایتالیا، انگلستان، فرانسه، بلژیک، لهستان، کانادا و حتی کشورهای آمریکای جنوبی نیز از جمله کشورهای متقاضی مصالح ساختمانی ایران به خصوص سنگ ساختمانی ایرانی هستند.
محصولات کشاورزی و دامی
ایران با توجه به تنوع آب و هوایی، شرایط اقلیمی و برخورداری از خاک بسیار حاصلخیز از پتانسیل بسیار بالایی در حوزه کشاورزی و دامداری برخوردار است. در حال حاضر محصولات کشاورزی، مواد غذایی و محصولات دامی کشور به بسیاری از کشورهای منطقه و جهان صادر می‌شود.
صادرات ایران در حوزه محصولات کشاورزی، دامی و صنایع غذایی در سال ۱۳۹۹ با رشد ۲۶ درصدی وزنی و ۸ درصدی ارزش مالی رو به رو بوده است. اما در این میان کدام محصولات بیشترین سهم صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند؟ در ادامه با پاسخ به این سوال همراه ما باشید.
به طور کلی در میان تنوع بالای محصولات کشاورزی و دامی ایران محصولات زیر از بیشترین تقاضا و حجم صادراتی این حوزه برخوردارند و دارای بیشترین سودآوری برای تولیدکنندگان این صنعت هستند. مرکبات به ویژه پرتقال، کشمش، صیفی جات نظیر سیب‌زمینی، بادمجان و گوجه فرنگی، انواع سبزیجات نظیر کلم و هویج، انواع میوه‌های تازه و خشک نظیر کیوی، هندوانه، خرما، انگو و انار، همچنین کالاهای خاصی نظیر عسل، زعفران، پسته، انجیر و زیتون، از جمله مهمترین محصولات صادراتی حوزه کشاورزی ایران هستند.
در حوزه محصولات دامی نیز انواع گوشت گاو و گوساله، گوشت طیور نظیر مرغ، ماهی، میگو و خاویار، از مهمترین و سودآورترین صادرات محصولات دامی ایران به شمار می‌روند. علاوه بر موارد بالا، محصولات زیر نیز جز عمده صادرات حوزه محصولات دامی و کشاورزی ایران به حساب می آیند.
- توتون
- مغزهای روغنی نظیر تخمه آفتاب‌گردان
- گندم، جو و یونجه
- گیاهان دارویی
- گردو و بادام
- زرشک
- گلاب
کالاهای حوزه صنعت
حوزه صنعت در ایران از پتانسیل و تنوع محصول بسیار بالایی برخوردار است. اما میزان تولیدات صنعتی ایران چه اندازه پاسخگوی نیاز صادرات است؟ نکته جالبی که در این رابطه می‌توان گفت طبق آمار میزان صادرات کالاهای حوزه صنعت در سال ۱۳۹۹ با رشد ۱۲ درصدی نسب به سال ۱۳۹۸ به وزن ۳ میلیون و ۵۴۹ هزار تن رسید.
اما میزان ارزش این کالاها به ۳ میلیارد و ۵۳۶ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است. به طورکلی با ایجاد تسهیلات مناسب جهت جذب سرمایه داخلی و خارجی، می‌توان به توسعه صادرات و ارزآوری این صنعت کمک کرد. در حال حاضر مهمترین کالاهای صنعتی صادراتی به شرح زیر است:
- خودرو و نیرو محرکه
- محصولات پلیمری
- نساجی، پوشاک و کفش
- ماشین‌سازی و تجهیزات
- لوازم خانگی
- صنایع برق و الکترونیک
- کالاهای صنعت داروسازی کشور
- محصولات سلولزی
- کالاهای صنعت فناوری و آی تی
- کالاهای صنعت چوب نظیر مبلمان
